Het eerste kabinet Rutte had als motto: vrijheid en verantwoordelijkheid. Een interessante leus voor een kabinet dat aan de leiband van Geert onverantwoordelijke plannen lanceerde. Het motto van Balkenende IV was ‘samen werken, samen leven.” Ook dat motto was bij nader inzien niet zo gelukkig gekozen. In het vechtkabinet van Balkenende en Bos werd weinig samengewerkt en nooit gelukkig samengeleefd. Het is dus interessant om te zien waar Rutte en Samsom mee gaan komen. De heren hebben gezegd dat ze geen waterige compromissen willen, maar zaken willen uitruilen. Maar hoe brouw je daar een motto uit? Niks staat als een huis? Niet halfom, maar linksom èn rechtsom? Gewoon keihard theedrinken?

Misschien is het beter om niet te beginnen bij de verschillen, maar bij een overeenkomst. Er is namelijk een ingrijpende koerswijziging waar beide partijen het over eens zijn. Zowel de VVD als de PvdA willen radicaal taken overhevelen naar de gemeente. Of het nu gaat om de jeugdzorg, om de beperking van de AWBZ of de hervorming aan de onderkant van de arbeidsmarkt, steeds is het recept hetzelfde. De gemeente krijgt meer te zeggen en de provincie en het rijk minder.

Het bijzondere aan deze overeenstemming is dat elke partij er zijn eigen draai aan kan geven. De VVD hoopt dat het onderbrengen van het hele sociale domein bij de gemeente leidt tot besparingen. Uit een onderzoek in Woerden is gebleken dat een gemiddeld probleemgezin de samenleving 40.000 euro per jaar kost. Het is een komen en gaan van hulpverleners. Dat moet efficiënter kunnen. De afgelopen jaren zijn de kosten voor de jeugdzorg en de begeleiding van de AWBZ ook enorm gegroeid. Door die taken nu aan de gemeenten te geven, zijn gemeenten ook verantwoordelijk voor eventuele tegenvallers. Voor het rijk ruimt dat op de begroting lekker op.

Voor de PvdA zal meespelen dat de partij in veel steden een machtige positie heeft. Decentralisatie komt de sociaal-democraten dus goed uit. Bovendien past decentralisatie bij het ideaal om zorg dichtbij mensen te organiseren. Decentralisatie heeft bovendien als voordeel dat het niet meer mogelijk is om problemen op andere instanties af te wentelen. Nu is het voor een sociale dienst nog aantrekkelijk om een werkloze met een smetje in de Wajong te dumpen. Een bijstandsuitkering komt namelijk voor rekening van de gemeente, terwijl een wajong uitkering wordt betaald door het UWV. Door ook de wajong bij de gemeente onder te brengen loont dit afwentelen niet meer.

Het is ook historisch pikant om het motto van een nieuwe paars kabinet te baseren op deze voorkeur voor decentralisatie. Veel van de problemen in het sociale domein zijn namelijk ontstaan door een koerswijziging die onder het oude paars is ingezet. In de jaren negentig raakte het ideaal in zwang van een bedrijfsmatige overheid. Het idee was simpel. De politiek bepaalt wat er moet gebeuren, maar instellingen hebben de vrijheid om te bedenken hoe dat moet gebeuren. De managers kunnen hun organisatie dan leiden als een bedrijf. De politiek rekent hen dan af op hun prestaties. Dat klinkt mooi, maar die aanpak heeft averechtse effecten. De veronderstelling van de bedrijfsmatige overheid is namelijk dat je het werk in het sociale domein kan opdelen in afzonderlijke taken die ook nog meetbaar zijn. Zonder meetbare resultaten valt er niks af te rekenen of aan te besteden. Voor samenwerking tussen instellingen is dit denken in termen van producten en diensten desastreus. Problemen in het sociale domein laten zich ook niet opknippen. De schulden van het gezin, de leerproblemen van de kinderen, de werkloosheid van de ouders. Ze hebben allemaal met elkaar verbonden. Een bedrijfsmatige overheid creëert daarentegen een verknipte overheid.
Het streven naar een zakelijke overheid bleek ook nog eens de opmaat voor een gigantische fusiegolf in het sociale domein. En zo zitten we opgescheept met onderwijsinstellingen met tienduizenden leerlingen, met welzijnsinstellingen die producten in de markt zetten en met een bataljon aan managers die al die enorme organisaties directief bestieren. De bedrijfsmatige overheid creëert zo enorme afstand en vervreemding.

Mark Rutte heeft vorig jaar gezegd dat hij dit prachtige land weer wil teruggeven aan de Nederlanders. Hij kan dat nu met Samsom mee beginnen door het sociale domein te schenken aan de gemeente. Het is een nieuw type leiderschap. Regeren door een stap achteruit te doen. Rutte en Samsom kunnen helden worden van de terugtocht. Dat moet het motto worden van het kabinet. Weg met de bedilzucht van de bedrijfsmatige overheid. Samen tegen Den Haag. Samen tegen ons eigen.

Verschenen in De Volkskrant 25 september 2012

Samen tegen ons eigen
Getagd op: