“Bij kwalen rinkelt de kassa, bij preventie wacht droog brood,” schreef ik in mijn column van vorige week over de kosten voor de gezondheidszorg (90 miljard euro per jaar). Mijn stelling bleek maar half waar. Het klopt dat bij kwalen de kassa rinkelt, maar het is niet waar dat bij preventie droog brood wacht. Lezers stuurden mij voorbeelden van preventiemaatregelen waar veel, heel veel geld aan wordt verdiend. Zo wees een arts mij op het gebruik van cholesterolverlagers. In de afgelopen 12 jaar is dat gebruik vertwintigvoudigd. Inmiddels slikt 1 op de 5 volwassenen een cholesterolverlager. De arts stuurde me ook een artikel over een grootschalig onderzoek naar de effectiviteit van dit soort medicijnen. Voor mensen die niet eerder een beroerte of een hartaanval hebben gehad is het effect van cholesterolverlagers verwaarloosbaar. Ondertussen kosten deze medicijnen een slordige 136 miljoen euro. Het slikken van deze medicijnen heeft ook nog bijwerkingen. Tel uit je verlies.
Lezers stuurden mij meer voorbeelden van twijfelachtige preventie. Komend weekend is in Den Haag het Milan-festival. Op dat festival komen veel Hindoestanen. Van Hindoestanen is bekend dat ze een verhoogd risico lopen op suikerziekte. Met steun van een farmaceutisch bedrijf (Eli Lilly) kunnen festivalgangers zich gratis laten testen op diabetes. Als hun score niet in orde is, krijgen ze het advies om naar de huisarts te gaan. Het farmaceutische bedrijf hoopt dat de huisarts ze dan medicijnen voorschrijven. En laat Eli Lilly nu net zo’n medicijn (Trajenta) maken. Maar ook van dat medicijn is de effectiviteit omstreden. Het geneesmiddelenbulletin raadt het voorschrijven dan ook af.
Deze voorbeelden passen in een trend naar preventieve geneeskunde. Vroeger kregen mensen medicijnen als ze ziek zijn, nu slikken ook gezonde mensen eindeloos veel pillen. Ook de groei van screening past in deze trend. De opbrengst van screening is eveneens omstreden. Zo blijkt het moeilijk om onschuldige vormen van prostaatkanker te onderscheiden van gevaarlijke varianten. Het gevolg is dat bij grootschalige screening heel veel mannen behandeld gaan worden die eigenlijk niks mankeren. Al die overbodige behandelingen hebben wel schadelijke bijwerkingen.
Mijn laatste zin van vorige week luidde: “Alleen in een maatschappij die liever voorkomt dan geneest, blijft de zorg op termijn betaalbaar.” Gezien de opkomst van de preventieve geneeskunde is het de vraag of deze conclusie wel klopt. De groei van preventieve geneeskunde is namelijk onbeperkt. Straks is iedereen permanent patiënt en is voor elk risico een pil beschikbaar. Dit soort preventie versterkt alleen maar de ziekmakende fixatie op medicijnen en behandelingen. Het schema ziek – pil- gezond is alleen ingeruild voor: risico op ziekte – pil – gezond.
Om de almaar groeiende kosten voor de gezondheidszorg in toom te houden, moet worden afgerekend met deze fixatie op medicijnen en behandelingen. De focus moet niet liggen op zorg en ziekte, maar op gezondheid en gedrag. Dat kan alleen als er meer oog komt voor de sociale aspecten van gezondheid. Gezond leven doe je niet in je uppie. De enorme kosten voor de gezondheidszorg zijn een afgeleide van de manier waarop we onze samenleving hebben ingericht. Als ouderen eenzaam zijn gaan ze vaker naar de dokter. Als ze geen sociaal netwerk hebben dat hen in staat stelt thuis te wonen, gaan ze eerder naar een verzorgingstehuis. Als in het onderwijs de ruimte voor verschillen in de klas afneemt, worden meer kinderen naar de psycholoog gestuurd en krijgen meer kinderen het etiket ADHD en het bijbehorende medicijn. Als scholen ook nog eens een bonus ontvangen voor elk kind met een kwaal is de lokroep van de zorg helemaal onweerstaanbaar.
De strijd tegen overgewicht illustreert mooi de keuze waar we voor staan. Gezien onze fixatie op behandelingen en medicijnen kunnen we een enorme toename verwachten van het aantal maagverkleiningen. Het zal niet lang duren of een farmaceutisch bedrijf ontdekt een medicijn tegen vetzucht. Hier is letterlijk sprake van een groeimarkt. We kunnen ook onze samenleving onder de loep nemen. Volgens hoogleraar Jaap Seidell hebben snoepfabrikanten een marketingbudget dat drieduizend keer zo groot is als het budget van de overheid voor voorlichting over gezonde voeding. Te weinig bewegen is net zo schadelijk als roken. Toch wordt er heel veel geld uitgegeven aan het behandelen van de gevolgen van te weinig bewegen en heel weinig aan het bevorderen van beweging.
Mijn conclusie van vorige week verdient dus bijstelling. Niet alleen voor kwalen, maar ook voor de verkeerde preventie rinkelt de kassa. Alleen door af te rekenen met onze fixatie op medicijnen en behandelingen, kan de gezondheidszorg op termijn betaalbaar blijven.
Verschenen in De Volkskrant 24 juli 2012