Iedereen die bang is dat de zorg in de toekomst onbetaalbaar wordt, moet Anna Magee leren kennen. Magee is een Britse journaliste van 42 jaar. Ze ziet er goed uit, lang zwart haar, vrolijke blik. Vorig jaar heeft zij voor The Daily Mail met behulp van een applicatie laten zien wat het effect is van leefstijl op haar uiterlijk. Na tien jaar stevig drinken is de aantrekkelijke dame veranderd in een uitgebluste vrouw met rode adertjes in haar gezicht. Na 10 jaar roken lijkt haar huid van perkament. En na tien jaar ongezond eten is ze pafferig. Vergelijk dat met de foto na tien jaar gezond leven.
De kracht van de aging-app is dat het effect van een geleidelijk proces van jaren in één klap zichtbaar wordt. Zo’n blik op de lange termijn ontbreekt in de zorg. Afgelopen vrijdag hebben drie zorgexperts in de Volkskrant alarm geslagen over de exorbitante kostenstijging in de AWBZ. Die kost de gemiddelde werknemer nu al 300 euro per maand. En de rekening loopt alsmaar op. Dat geldt voor de hele gezondheidszorg. Sinds 2000 zijn de uitgaven verdubbeld tot 90 miljard. Vergeet het geld voor Griekenland, vergeet de Spaanse banken, vergeet Europa. In de zorg gaat het jaar in jaar uit om tientallen miljarden.
De experts mopperen dat alle politieke partijen wegkijken. Dat is niet verwonderlijk. Van alle bezuinigingen is beknibbelen op de zorg het meest impopulair. Veel voorgestelde bezuinigingen zijn ook weinig sympathiek. Het verhogen van het eigen risico betekent dat gezonde mensen minder gaan betalen en zieke mensen meer. Lekker sociaal. Fysiotherapie goeddeels schrappen uit het basispakket betekent dat mensen die structureel fysiotherapie nodig hebben de klos zijn. Maar niks doen is ook geen optie.
Het experiment van Magee wijst ons op een alternatief. In de zorg moet de lange termijn voorop staan. Nu is de zorg ingericht op het behandelen van ziekten, niet op het bevorderen van gezondheid. Het model is ziek-pil-gezond, ziek-operatie-gezond of in het ergste geval: ziek en verzorgen tot de dood. Het is een model dat niet meer past bij de werkelijkheid. De helft van de mensen boven de 65 is chronisch ziek. Voor hen is de opdracht om met hun aandoening gezond te leven. Gezond leven vergt veel meer dan een pil of een operatie. Dat heeft te maken met wat je eet, hoeveel je beweegt, met zinvolle dagbesteding en met rijke sociale contacten. Maar in de zorgindustrie heeft niemand baat bij investeren in gezond leven.
In dit absurde systeem is het zelfs niet duidelijk wie voor de aging-app van Magee zou willen betalen. Een aanpassing van leefstijl betaalt zich immers pas op termijn uit. Verzekeraars weten niet of een verzekerde volgend jaar nog bij hen verzekerd is. Veel investeren in preventie is zo al snel het subsidiëren van concurrenten. Dokters en ziekenhuizen willen ondertussen gewoon omzet draaien. En als een gemeente hulp beschikbaar stelt om een bejaarde langer thuis te laten wonen, strijkt het rijk het voordeel op van de uitgespaarde kosten voor een verzorgingstehuis.
In het oude China betaalde men een dokter om gezond te blijven, niet voor de behandelingen in geval van ziekte. Dat is veel logischer. Bij ons is het andersom. De marktwerking van de afgelopen jaren heeft het systeem nog perverser gemaakt. Tussen 2004 en 2006 zijn de kosten voor medisch specialistische hulp bijna verdubbeld (van 9,8 miljard naar 17,5 miljard euro). Dat kwam niet omdat mensen massaal ongezond werden. Nee, het kwam door de invoering van de Diagnose Behandelcombinatie. Specialisten weten perfect welke diagnose het meest geld oplevert en hoe ze diagnoses kunnen stapelen. Bij kwalen rinkelt de kassa, bij preventie wacht droog brood. Voor een nieuwe heup is geld, voor het stimuleren van wandelen niet.
De huidige gezondheidszorg is ziekmakend. Het systeem moet radicaal op de schop. Niet de korte termijn van zorg en ziekte moet voorop staan, maar de lange termijn van gedrag en gezondheid. We hebben niet alleen apps nodig voor het effect van roken en drinken, maar ook apps die het effect laten zien van stress, te weinig bewegen, eenzaamheid, obesitas, hulpafhankelijkheid en maatschappelijk isolement. Niet om de gebruikers onder het mom van eigen verantwoordelijkheid over te laten aan hun lot. Niet om ze op te zadelen met schuldgevoel en ze financieel te laten bloeden voor hun zonden. Maar om de samenleving aan te sporen te investeren in de lange termijn. Gezond leven doe je niet in je uppie. Daar is een betrokken omgeving voor nodig. Alleen in een maatschappij die liever voorkomt dan geneest blijft de zorg op termijn betaalbaar.
Verschenen in de Volkskrant, 17 juli 2012