Geen bezuiniging is zo populair onder de Nederlandse bevolking als korten op ontwikkelingssamenwerking. Het mag dan ook niemand verbazen dat de meest opportunistische partij van Nederland, de VVD, deze bezuiniging heeft omarmd. Rutte is een politicus met een rubberen ruggegraat. Moet hij voor de macht buigen naar rechts, dan doet hij dat. Dan zwijgt hij in alle talen over het Polenmeldpunt of welke andere belediging van Wilders dan ook. Moet hij voor de macht buigen naar links, dan doet hij dat ook. Dan verdedigt hij even monter een begrotingsakkoord dat allerlei bezuinigingen terugdraait die hij kort tevoor nog opgewekt verdedigde. En nu buigt hij dus voor het nationaal egoïsme van de kiezers door in zijn verkiezingsprogramma de uitgaven voor ontwikkelingssamenwerking met 3 miljard te verminderen.
De ommezwaai van de VVD is lang voorbereid. Criticasters als Arend Jan Boekestijn brengen al jaren het motief voor ontwikkelingssamenwerking in diskrediet. Zij zien ontwikkelingshulp als een seculiere vorm van aflaat. We voelen ons schuldig over onze rijkdom en hun armoede en hun kinderen met hongerbuiken en daarom geven we ontwikkelingshulp. Maar dat schuldgevoel is volgens deze criticasters misplaatst. Armen zijn niet arm omdat wij rijk zijn, maar omdat ze in een land wonen met corrupte elites, overbevolking en een korte-termijn cultuur. Bovendien helpt ontwikkelingshulp helemaal niet. Het wakkert de corruptie alleen maar aan.
Kritiek op de effectiviteit van ontwikkelingshulp is altijd welkom. De waarde van de hulp schuilt immers niet in het edele motief, maar in het effect van de hulp. Maar kritiek op de effectiviteit is een aanmoediging om betere hulp te geven. Het is geen reden om dan maar elke hulp te staken. Dat er ondanks jaren van filebestrijding nog steeds files zijn is toch ook geen reden om de files dan maar ongemoeid te laten?
Ontwikkelingssamenwerking is niet het afkopen van een schuldgevoel. Het komt voort uit een besef van willekeur. Het is niet mijn verdienste dat ik in Nederland ben geboren. Toch pluk ik daar dagelijks de vruchten van. Ik woon in een land waar gelijkheid voor de wet heerst, waar iedereen ontplooiingskansen krijgt en kwetsbare burgers worden beschermd. Het is een land dat is gebaseerd op universele waarden als vrijheid, gelijkheid en broederschap. En juist omdat wij universele waarden koesteren, wringt het dat we die universele waarden alleen op nationale schaal van toepassing verklaren. Juist omdat we beseffen dat we geluk hebben gehad, zouden we een deel van onze rijkdom moeten inzetten voor de vermindering van de internationale ongelijkheid. Ontwikkelingssamenwerking heb ik daarom eerder mazzelbelasting genoemd (20-4-2010).
Een mazzelbelasting is geen aflaat. De mondiale willekeur is niet mijn schuld. Zij zijn niet arm omdat wij rijk zijn. Maar het is zeker ook niet de schuld van een kind dat het in Burkina Faso is geboren. Een aflaat is bedoeld om het schuldgevoel bij de gever weg te nemen. Een mazzelbelasting is bedoeld om mensen die pech hebben vooruit te helpen. Het is dus van essentieel belang om waar te eisen voor dit geluksgeld. Daarom is het goed als hulp streng wordt geëvalueerd. Dat levert bijzondere inzichten op. Zo heeft de Oegandese regering ontdekt dat veel geld voor onderwijs nooit op de scholen aankomt. Nu publiceren ze de bedragen die elke school krijgt en is de corruptie drastich verminderd. In een ander experiment is gekeken naar wat de effectiefste manier was om de schoolprestaties van kinderen in Kenia te verbeteren. Dat was niet betere schoolboeken of ander leermateriaal, maar het bestrijden van wormen bij de leerlingen. Door die wormen waren kinderen vaak ziek of zaten verzwakt in de klas. Met het bestrijden van de wormen stegen de schoolprestaties.
Met de keuze van de VVD om ontwikkelingssamenwerking de facto af te schaffen verraadt de partij de universele waarden waar zij pal voor zegt te staan. Dit verraad past in een patroon. In dat patroon is geluk niet meer mazzel, maar de eigen verdienste. Ik ben rijk omdat ik zo goed ben. Dat die rijkdom mogelijk wordt gemaakt door allerlei maatschappelijke instituties wordt voor het gemak vergeten. Alles wat de maatschappij geeft (onderwijs, wegen, rechtsspraak) wordt achteloos geincasseerd en over alles wat de maatschappij vraagt (belasting) wordt moord en brand geschreeuwd. Binnen dit kortzichtig egoïsme past ook het afschaffen van de ontwikkelingshulp. VVD’ers zijn zo slim geweest om in Nederland ter wereld te komen. Dat is hun verdienste. Wie zo stom is om in Tsjaad te worden geboren, moet ons daarvan niet de schuld geven. Eigen schuld, dikke bult. Of misschien passender omdat het over ontwikkelingssamenwerking gaat: eigen schuld, dikke buik.
Verschenen in De Volkskrant 19 juni 2012