Niemand vond het een leuke grap. Robert Putnam, de eregast van de avond, keek me niet begrijpend aan. Putnam heeft furore gemaakt met zijn boek Bowling Alone. Daarin beschrijft hij gedetailleerd het verlies van sociaal kapitaal in de Verenigde Staten. Mensen zijn minder lid van verenigingen. Ze bowlen niet meer in clubverband, maar alleen. Ze besteden minder tijd aan bezoek van vrienden en familie. Dat verlies van sociaal kapitaal is slecht voor de volksgezondheid. Mensen met meer sociaal kapitaal leven langer en langer in goede gezondheid. Ik zei dat ik dat wel begreep. Als je veel vrienden hebt, is het een ramp om ze stuk voor stuk slecht nieuws te moeten vertellen. Dan laat je het wel uit je hoofd om ongeneeslijk ziek te worden. Putnam kon er niet om lachen.
Hoe kan het hebben van vrienden goed zijn voor je gezondheid? Putnam noemt vier mogelijke verklaringen. Mensen met een prettig sociaal netwerk hebben minder last van stress. Ze hebben een beter immuunsysteem. Leden uit een sociaal netwerk kunnen elkaar stimuleren om gezond te leven en ze hebben betere toegang tot formele en informele medische en niet-medische hulp. Voor de betaalbaarheid van de ouderenzorg is dit inzicht van essentieel belang. Vorige week heeft de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) gewaarschuwd dat bij ongewijzigd beleid de ouderenzorg onbetaalbaar wordt. Als we niks doen gaat in 2040 40 % van de rijksbegroting op aan zorg.
De RVZ vindt dat burgers meer zelf moeten bijdragen aan hun zorg. Dat kan door te sparen voor de zorg en door een groter beroep te doen op het eigen netwerk. D66 is enthousiast en wil dat mensen gaan sparen voor hun eigen zorg. De SP noemt de voorstellen waanzinnig. De PVV rept over de afbraak van de ouderenzorg. Het is de bekende tegenstelling: het geloof in zelfredzaamheid van D66 versus het geloof in staatszorg van PVV en SP. Zo gaan ze voorbij aan wat ik samenredzaamheid noem: het vermogen van mensen om met hun sociale netwerk tegenslagen op te vangen. Maar samenredzaamheid is niet vanzelfsprekend. Mensen hebben minder kinderen. Steeds meer ouderen zijn kinderloos. Kinderen wonen ook vaker ver weg. Samenredzaamheid moet worden georganiseerd.
De RVZ stelt dat veel ouderen te vroeg naar een verzorgingstehuis gaan. Ze kunnen en willen wel thuis wonen, maar missen de benodigde ondersteuning. Dat is een zwaktebod. Het loont om te investeren in sociale netwerken. Neem een voorbeeld aan Keyring network in Groot-Brittannië. Het zijn kleine kringen van 9 kwetsbare mensen en 1 vrijwilliger die op loopafstand van elkaar wonen. Zij vormen een netwerk van onderlinge zorg. Een Keyring Network is gebaseerd op het idee dat mensen die op het ene moment zorg nodig hebben, op een ander moment zorg kunnen bieden. De een behoeft hulp bij de boodschappen, de ander bij de administratie. De vrijwilliger hoeft dus niet alles zelf te doen. Ook kan de vrijwilliger zo nodig professionele hulp inschakelen. Zo kunnen mensen veel langer zelfstandig wonen.
Om de zorg betaalbaar te houden, moet niet alleen een beroep worden gedaan op bestaande netwerken, maar moeten ook nieuwe netwerken worden gecreëerd. Een Keyring Network ontstaat niet vanzelf. Een huisarts of een wijkverpleegkundige moet het initiatief nemen. Het is een voorbeeld van de nieuwe infrastructuur van onderlinge hulp die moet worden gebouwd. Nieuwe media kunnen daarbij helpen. Thuisafgehaald.nl is een marktplaats voor maaltijden. Zo wordt het makkelijker voor buren om voor elkaar te koken. Ook is het eenvoudig om een platform te creëren waarin mensen kleine boodschappen of klussen voor elkaar doen. Het organiseren van zo’n infrastructuur met voldoende deelnemers kost geld, maar is veel goedkoper dan een vroegtijdige tocht naar het verzorgingshuis.
Eenzaamheid is ongezond en kostbaar. Zo blijkt een goed sociaal netwerk zelfs de kans op dementie te verminderen. De groei van het aantal alleenstaanden tot 3,5 miljoen in 2050 belooft dan ook niet veel goeds. Op dit moment is de AOW een belemmering voor het ontstaan van nieuwe samenleefvormen. Een alleenstaande die gaat samenwonen verliest 20 % van de AOW. Het is beter als op termijn deze bonus op alleen wonen verdwijnt. Zo wordt het weer gewoon om met elkaar oud te worden.
Ook mensen met een sterk sociaal netwerk kunnen ziek worden of hulpbehoevend. Ziek zijn is geen keuze. Maar in de omgang met tegenslagen valt wel wat te kiezen. Investeren in sociale netwerken is dan de beste keuze. Dat is goedkoop en gezond. Zo hoeven mensen hun vrienden minder vaak slecht nieuws te brengen.
Verschenen in De Volkskrant 12-6-2012