Het campagnespotje van het CDA over Sybrand Haersma Buma is hilarisch. De centrale boodschap wordt finaal onderuitgehaald door de beelden. Sybrand zegt “Samen kunnen we meer.” En ondertussen zien we hem in zijn uppie fietsen. Sybrand zegt: “Het gezin is de plek waar mensen thuis zijn en voor elkaar zorgen.” Maar Sybrand dekt tevergeefs de tafel. Niemand komt thuis eten. Van arremoede ruimt hij de boel weer op. Sybrand zegt: “Samen kunnen we zorgen dat Nederland weer groeit.” Ondertussen zien we een leeg land, waar een doodse stilte hangt. Het enige dat we kunnen concluderen is dat iemand die zo alleen is, snel in de war raakt. Hij fietst op de weg en niet op het fietspad naast de weg. Hij schenkt thee in en drinkt dan koffie op. En in de tram waar hij zich duidelijk ongemakkelijk voelt, gaat hij misplaatst glimlachen naar een oude vrouw.
Het is ook onhandig dat in het spotje alleen blanken mensen figureren. Zelfs de vier boterhammetjes in het mandje op tafel zijn wit. Het lijkt op de blunder van Mitt Romney die in zijn campagnefilm “Promise for America” ook alleen blanken in beeld laat optreden. Het verschil is wel dat in de clip van Romney honderden mensen figureren. Bij Haersma Buma komen hooguit twintig mensen in beeld.
Het spotje duidt op meer dan amateurisme. Het legt een onzekerheid bloot over de centrale verkiezingsboodschap van het CDA. Die centrale boodschap is samen. In elke toespraak herhaalt Haersma Buma dat woord eindeloos. Maar gemeenschapszin bestaat in twee varianten. Samen kan klef zijn of strijdbaar.
In de kleffe variant wordt het woord ‘samen’ gebruikt als bezwering om conflicten te vermijden. Volgens het verkiezingsprogramma van het CDA moeten scholen met ouders samenwerken. Werkgevers met werknemers. Zorgverzekeraars met zorgverleners en met bedrijven. Gemeenten met zorgverzekeraars. Gemeenten met maatschappelijke organisaties. De politie moet samenwerken met burgers en winkeliers. En er is ook nog een stevige rol voor religieuze organisaties. Het is de praktijk van de polder waarin niemand meer weet wie waarvoor verantwoordelijk is. Samen staat dan voor samenwerking tussen instellingen. Burgers staan aan de kant en mogen alleen hopen en bidden dat de uitkomst hen bevalt. Dit kleffe ideaal gaat doorgaans gepaard met een nostalgische verheerlijking van het gezins- en verenigingsleven. Samen is zo een excuus om als vanouds voort te modderen.
De strijdbare variant van samen begint met de erkenning dat burgers die het lot in eigen hand willen nemen vaak worden tegengewerkt. In de hele publieke sector worden mensen losgezongen van hun omgeving. Als de onderwijzer geen orde kan houden wordt het moeilijkste kind apart gezet. Die krijgt een diagnose (adhd of wat dan ook), een rugzakje en medicijnen. De wisselwerking met de rest van de klas verdwijnt uit beeld. Ouders met kinderen met vergelijkbare problemen worden niet met elkaar in contact gebracht. Hetzelfde gebeurt met de werkloze. De sociale dienst bedenkt liever een individueel traject dan dat het netwerk van de werkloze wordt gemobiliseerd. In probleemgezinnen komt voor elk deelprobleem een andere hulpverlener langs. Ook de grootschaligheid van instellingen maakt burgers machteloos.
In een strijdbaar gemeenschapsideaal staat het besef voorop dat gevestigde instellingen hun werkwijze radicaal moeten veranderen om het mogelijk te maken dat mensen met elkaar het lot in eigen hand nemen. Deze strijdbare variant wil niet doormodderen als vanouds maar de publieke sector omvormen. Dit strijdbare gemeenschapsideaal biedt een alternatief voor zowel oud-links dat alle solidariteit uitbesteedt aan de staat als voor nieuw-rechts dat onder het mom van zelfredzaamheid mensen aan hun lot overlaat.
Met deze strijdbare variant voel ik me zeer verwant. Ik ben al eens uit de kast gekomen als crypto-christendemocraat. Als iemand die zich geen christen-democraat noemt, maar er stiekem wel een is. Mijn ideaal van samenredzaamheid past perfect bij het CDA. Het CDA heeft het woord zelfs overgenomen in haar verkiezingsprogramma. En ook het broodfonds, waarbij twintig tot vijftig zelfstandigen elkaar beschermen tegen inkomensderving door ziekte, wordt geprezen in het programma.
Voor zowel de kleffe als voor de strijdbare variant valt een goed spotje te maken. In de ene variant is Sybrand een familieman die samen met anderen gaat fietsen. In de andere variant een activist die samen met aanhangers bestaande instellingen openbreekt. Maar omdat het CDA niet kan kiezen tussen het kleffe en het strijdbare samen, is gekozen voor een leeg samen. En zo verschijnt Sybrand als een eenzame man die verdwaald is in een leeg land zonder verleden en zonder toekomst.
Verschenen in De Volkskrant 10 juli 2012
Congresfilm CDA 2012 – Samen kunnen we meer. (Sybrand Buma):
http://www.youtube.com/watch?v=taO3lflTrS8