Angela Merkel heeft geopperd dat de Grieken een referendum moeten houden over de euro. Het is een opmerkelijke ommezwaai. Toen de Griekse premier Papandreou een half jaar geleden hetzelfde voorstel deed, werd hij bijna gekielhaald. Het verschil is wel verklaarbaar. Een half jaar geleden was een referendum een bedreiging voor het noodpakket aan Griekenland. Nu lijkt een referendum een redding voor het noodpakket. De Grieken willen in meerderheid wel de euro, maar niet het noodpakket. Merkel hoopt de Grieken te dwingen tot een fundamentele keuze: voor de euro met acceptatie van het noodpakket of uit de eurozone. De kans dat de Grieken haar voorstel voor een referendum overnemen is niet al te groot. Duitse plannen kunnen niet op zoveel instemming rekenen in Griekenland.
Toch legt het voorstel van Merkel wel de essentie bloot. De meest wezenlijke keuze is voor of tegen de euro. Beide keuzes hebben ongelooflijke consequenties. Nu voeren partijen in Griekenland campagne tegen de maatregelen die bij de euro horen, zonder de verantwoordelijkheid te nemen voor de consequenties van een einde van de euro. Alexis Tsipras van de linkse partij Syriza gokt erop dat het einde van de euro Europa zoveel kost dat uiteindelijk Brussel met meer geld voor de Grieken over de brug komt. Tsipras speelt eigenlijk het spel Chicken. Daarbij rijden twee auto’s keihard op elkaar af. Als ze allebei doorrijden volgt een frontale botsing. Maar wie van de lijn afwijkt is een lafaard, een chicken. Als de Europese samenwerking gebaseerd is op chantage, belooft dat weinig goeds.
In Nederland dreigt hetzelfde te gebeuren. De SP en de PVV mobiliseren de afkeer van Brussel zonder de verantwoordelijkheid te nemen voor de consequenties van het einde van de euro. De opstelling van de SP lijkt op de dubbele houding van Tsipras. Tegen de Europese maatregelen, maar vóór de euro. De PVV wil af van de euro, maar spiegelt met hun neponderzoek naar de gevolgen van een terugkeer naar de gulden de kiezers voor dat dit economisch voordelig is. Ook die partij loopt dus weg voor de prijs van haar eigen keuzes.
De kans is groot dat de eurocrisis zich komende maanden alleen nog maar verdiept. Want hoewel er geen officieel referendum komt, is er allang een sluipend referendum gaande. In dat referendum stemmen de Grieken niet in het stemhokje, maar met hun muis. Ze sluizen geld naar het buitenland. De Amerikaanse econoom Paul Krugman spreekt niet van een bank run, maar van een bank jog. Het is langzaam rennen naar de bank. Bij een bank run maken we ons graag een voorstelling van rijen voor de bank. Maar tegenwoordig hoef je daar de deur niet meer voor uit. Geld wegsluizen kan vanachter de computer. Het effect is niet minder desastreus. Geen bank blijft overeind als klanten hun geld weghalen. Na het mislukken van de vorming van een regering is op één dag ruim een miljard weggesluisd. Volgens The Economist hebben banken sinds het begin van de crisis een derde van het aan hen toevertrouwde geld zien vertrekken. Dat is een slordige 80 miljard euro.
Bij het sluipende referendum is de keuze snel gemaakt. Als Griekenland uit de euro stapt, is iedereen die zijn geld niet in het buitenland heeft gestald de klos. Blijft Griekenland in de euro dan is het verlies van mensen die hun geld wel in het buitenland hebben gestald vrijwel nihil. Kortom de mogelijke winst van een kapitaalvlucht is groot en het mogelijke verlies gering. Als in de aanloop naar de verkiezingen van 17 juni de spanning oploopt, is de kans groot dat nog meer geld wordt weggesluisd. Als dan ook Syriza de verkiezingen wint is het vertrek van Griekenland uit de euro nabij.
Het betekent dat ook bij de Nederlandse verkiezingen de eurocrisis bovenaan de politieke agenda komt te staan. Partijen als de SP en de PVV zullen de onvrede mobiliseren zonder de consequenties te onderkennen van die keuze. Zo leidt een confrontatiepolitiek al snel tot een frontale botsing die niemand wil. Het is daarom beter om ook het Nederlandse volk de fundamentele keuze van Merkel voor te leggen. Er moet tegelijk met de 2e Kamerverkiezingen van 12 september een referendum komen over de euro. Dan moet elke Nederlander kleur bekennen. Ik ben ervan overtuigd dat een ruime meerderheid van de kiezers dan vóór de euro kiest. Dan is er ook een stevige legitimatie voor de moeilijke maatregelen die zo’n keuze met zich meebrengt. En kiest de meerderheid tegen de euro, dan kunnen de Nederlandse kiezers niemand anders dan zichzelf de schuld geven van de daaropvolgende economische misère.