De meest heroïsche actie van de afgelopen week heeft de voorpagina’s van de landelijke kranten niet gehaald. Alleen het FD maakte er melding van. Toch gaat het hier om een stoere actie. Het ABP is namelijk een rechtszaak begonnen tegen Goldman Sachs. Het ABP eist een schadevergoeding omdat de Amerikaanse investeringsbank het pensioenfonds willens en wetens waardeloze rommelhypotheken heeft verkocht en ook nog eens heeft gespeculeerd op de het verlies van die investeringen. Als een ware David neemt het pensioenfonds van de ambtenaren het op tegen Goliath.
De beschuldiging van het ABP is niet nieuw. In de documentaire Inside Job worden de schaamteloze praktijken van Goldman Sachs al uit de doeken gedaan. In de wonderlijke wereld van de moderne financiën is het mogelijk om een verzekering (een Credit Default Swap) af te sluiten die uitbetaalt als een schuldenaar in gebreke blijft zonder zelf die lening te hebben verstrekt. Zo is het mogelijk om een pakketje waardeloze rommelhypotheken samen te stellen, die te verkopen aan een investeerder en vervolgens een verzekering af te sluiten voor het geval die rommel waardeloos blijkt. Omdat de bank wist dat het rommel is, kun je dat het beste vergelijken met het afsluiten van een levensverzekering op het leven van iemand waarvan je weet dat die terminaal ziek is.
Het gaat bij deze truc niet om gigantische bedragen. De Amerikaanse verzekeraar AIG heeft veel van zulke verzekeringen verkocht. Omdat het ging om producten met de hoogste kredietbeoordeling (AAA) dacht de verzekeraar nooit te hoeven uitbetalen. Het verzekeren van $ 100 miljoen dollar aan rommelhypotheken kostte op een gegeven moment maar $ 20.000 per jaar. Toen de kredietcrisis uitbrak kon het bedrijf zijn verplichtingen niet nakomen. De Amerikaanse overheid heeft met tientallen miljarden dollars moeten bijspringen. Opmerkelijk genoeg is toen besloten om de claims van de schuldeisers volledig te honoreren. Van deze staatssteun aan AIG is zo $ 12,9 miljard terecht gekomen bij Goldman Sachs.
De heroïek van het ABP schuilt erin dat het fonds denkt te kunnen slagen waar zoveel anderen faalden. Obama heeft geprobeerd de banken aan te pakken. Maar alle substantiële voorstellen die hij heeft gedaan om de macht van de banken in te tomen zijn mislukt. De bankenlobby was te sterk. Alleen al in de eerste negen maanden van 2009 spendeerde Wall Street $ 334 miljoen aan lobbyen tegen ongewenste wetvoorstellen. De steun aan de banken gaat dan ook onverminderd voort. Na het debacle met Lehman geldt dat grote banken Too Big to Fail zijn. De overheid kan ze niet failliet laten gaan. Deze ruggensteun van de staat levert ongelooflijk veel voordeel op. Zo betalen grote banken 0,78 % minder rente voor geld dat ze lenen. Economen hebben uitgerekend dat deze ruggensteun van de staat de 18 grootste banken in 2009 een concurrentievoordeel opleverde van $ 34 miljard ten opzichte van kleine banken.
De Amerikaanse toezichthouder SEC (Securities and Exchange Commission) heeft wel geprobeerd om actie te ondernemen tegen banken. Maar verder dan schikkingen komt de toezichthouder niet. Zo heeft Goldman Sachs de aanklacht dat het investeerders heeft misleid geschikt voor $ 550 miljoen. Dat is natuurlijk een lachertje in vergelijking met de bedragen die de bank met deze praktijken heeft verdiend. Een vergelijkbare schikking met Citigroup is onlangs door de rechter afgewezen omdat de bank geen schuld heeft bekend uit angst benadeelde investeerders munitie te geven voor claims. De SEC stelde dat ze wel moest schikken omdat een juridische strijd met grote banken teveel mankracht kost. Ook Goldman Sachs heeft bij zijn schikking geen schuld bekend. Banken beperken zich tot een belofte tot beterschap. Maar The New York Times heeft geconstateerd dat zulke beloften weinig voorstellen. In de afgelopen 15 jaar zijn 51 keer bedrijven aangeklaagd die eerder hadden beloofd de anti-fraude wetten te zullen naleven. Zulke beloften zijn sowieso vreemd. Waarom is het bijzonder als een bank beloofd zich aan de wet te gaan houden?
Banken als Goldman Sachs wanen zich onaantastbaar. Illustratief is een e-mail uit januari 2007 van Fabrice Tourre, destijds vice-president van Goldman Sachs: “Het hele gebouw staat op instorten. De enige mogelijk overlever: de fabuleuze Fab (rice Tourre) die recht overeind blijft staan temidden van de complexe, exotische handel zonder alle implicaties te begrijpen van deze monstrositeiten.” Gelukkig is er nog het ABP om recht te zetten, wat krom is. Goldman Sachs heeft $ 2,6 miljard gereserveerd om alle rechtszaken af te kopen. Ik mag hopen dat dit veel en veel te weinig zal zijn.