Ik ga liever later arm dood, dan met een vette bankrekening jong de pijp uit. Ik heb liever een nieuwe knie dan een nieuwe auto. En ik heb liever goede zorg voor mijn moeder dan een BTW verlaging. In deze voorkeuren sta ik niet alleen. Voor een goede gezondheid hebben mensen veel geld over. Van alle mogelijke bezuinigingen, is korten op gezondheidszorg dan ook het minst populair. In abstracto erkent iedereen het probleem. Als het budget voor de zorg even hard blijft stijgen als in het eerste decennium van deze eeuw zijn we er in 2040 zo’n 22% van ons nationaal inkomen aan kwijt. Dat is heel veel. Toch zullen weinig mensen uit spaarzaamheid zorg weigeren. Iedereen wil de beste zorg. Wat het ook kost.
Als de keuze is je geld of je leven, twijfelt niemand. Elke hervorming van de gezondheidszorg die gedreven wordt door de wens om geld te besparen, is dan ook tot mislukken gedoemd. Het bijzondere aan het advies van voormalig minister Ab Klink is dat hij een ander motief introduceert. Hij wil niet goedkopere zorg, hij wil betere zorg. Het is een misvatting om te denken dat duurdere zorg betere zorg is. De grootste groei van de kosten zit niet in een massale afname van onze gezondheid, niet in de vergrijzing van de samenleving en evenmin in de ontdekking van peperdure nieuwe behandelingen. De grootste groei van de kosten schuilt in de groei van het aantal behandelingen. En veel van die behandelingen zijn overbodig.
In mijn vorige columns over ongezonde zorg (17 en 24 juli) heb ik daar al voorbeelden van gegeven. Zo slikken miljoenen mensen cholesterolverlagers waarvan het nut niet bewezen is. De Nijmeegse hoogleraar Richard Krol schat dat 20-25 % van de zorg vermijdbaar of onnodig is. Deze overdosis zorg is het gevolg van perverse prikkels in de financiering van de zorg. De kassa rinkelt als een arts ingrijpt, niet als hij dat nalaat. En dus is de verleiding groot teveel te doen. Als de ‘productie’ achterblijft spreken ziekenhuizen specialisten daar ook op aan. Artsen zullen niet bewust onnodige operaties en behandelingen voorschrijven, maar neigen in het grijze gebied waar het nut van ingrepen omstreden is, eerder naar wel behandelen, dan naar niet behandelen.
Het hele systeem is ook ingericht op het zo efficiënt mogelijk behandelen van patiënten. Niks doen, kijken hoe zonder ingrepen de kwaliteit van het leven kan worden geoptimaliseerd, vergt tijd en aandacht. Het vergt ook overleg met anderen die betrokken zijn bij de gezondheid van de patiënt, zoals collega-zorgverleners en familieleden. Overleg over het tijdig innemen van medicijnen, over dagelijkse oefeningen, over leefstijl. Tijd en aandacht die artsen niet hebben. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat artsen een patiënt gemiddeld na achttien seconden onderbreken. En zo blijft de focus liggen op ziekte en behandeling en niet op gezondheid en kwaliteit van leven.
Het streven van de afgelopen jaren is geweest om behandelingen goedkoper te maken. Dat is ook gelukt. De prijs per behandeling stijgt nauwelijks. Maar deze efficiëntie is niet langer een hulpmiddel, maar een obstakel voor goede zorg. Het heeft een industrieel-geneeskundig complex gecreëerd, waarin patiënten aan de lopende band teveel medicijnen krijgen en teveel worden behandeld. En al die medicijnen en behandelingen hebben bijwerkingen. Vaak krijgen ze dan ook weer medicijnen tegen de bijwerkingen van medicijnen en behandelingen tegen de bijwerkingen van behandelingen.
Als iemand zou voorstellen om uit bezuinigingsoverwegingen alleen bij hoge uitzondering heupoperaties uit te voeren bij hoogbejaarden, zou er een storm van protest opsteken. In de praktijk blijkt zo’n nieuwe heup echter vaak een doodskus te zijn. Een op de drie patiënten overlijdt na de ingreep binnen het jaar. De helft krijgt complicaties. Uit Canadees onderzoek blijkt dat als mensen goed geïnformeerd de keuze krijgen, maar 10-15 % van de patiënten kiest voor een nieuwe heup of knie. Dat is dan goedkopere zorg, maar vooral betere zorg.
Volgens Klink kan er wel 8 miljard worden bezuinigd als alle overbodige behandelingen worden geschrapt. Maar daarmee legt hij de verkeerde nadruk. Het grootste probleem van de overdosis medicijnen en behandelingen is niet het geld dat het kost, maar de gebrekkige gezondheidswinst die het oplevert. De fixatie op behandelingen en medicijnen gaat ten koste van goedkopere alternatieven die het leven van patiënten prettiger maken. Ik ben niet geïnteresseerd in een nieuwe knie, maar in een mobiel bestaan. Het industrieel-geneeskundig complex moet op zijn kop. Niet om het geld, maar om ons leven.
Verschenen in De Volkskrant, 14 augustus 2012